Terugblik op 20 jaar Erfgoeddag

Naar aanleiding van het jaarthema “Kiezen” confronteerden we de bezoekers in 2018 met de vaak erg negatieve impact van foute keuzes door fraudeurs op de schatkist, op de maatschappij, op het milieu,… De Erfgoeddag 2019 stond in het teken van “Hoe maakt u het?” en we vulden dit gegeven in aan de hand van een beknopte tentoonstelling "Stap voor Stap" waarin werd aangegeven hoe we de omvangrijke  "…Uw vaderland nuttig zijn" over onze administratie tijdens WO I werd opgevat en uitgewerkt. Niemand kon toen voorzien dat de feesteditie in 2020 zou moeten worden afgeblazen omwille van COVID-19.

In 2015 en 2016 konden we omwille van andere projecten niet deelnemen aan de Erfgoeddagen, maar in 2017 met het jaarthema “Zorg” pakten we opnieuw uit met een uitgebreid programma. Met de aftrap van de expo “In dienst van mens, milieu en maatschappij” en een lezing door Paul Meuleneire (O&O Zaventem) werden de controletaken en preventieve inzet van de douane op vlak van niet-fiscale taken (milieu, volksgezondheid, veiligheid van de producten,...) in de verf gezet. 

Vanaf de Erfgoeddag 2013 kregen wij op onze site aan de Ellermanstraat af te rekenen met grote sportmanifestaties als de “Antwerp 10 Miles” en de marathon. De toegankelijkheid werd moeilijker en dat heeft zeker een negatieve invloed op onze bezoekersaantallen. Bij de voorbereiding voor de Erfgoeddag 2014 waren we overigens gastheer voor een informatiesessie vanuit Faro en dat was een leuke ervaring. Het thema voor 2014 was “Grenzeloos”. In het D&A-museum opteerden wij voor een samenwerking met “Europa Direct” en we stelden een reizende tentoonstelling op rond de impact van de EU op de burgers. Tevens werd in het auditorium de lezing “De smokkel aan beide zijden van de grens” gegeven door Eric De Keyzer. Op verplaatsing leverden we die dag aanzienlijke bruiklenen voor exposities bij onze collega’s van de Motorbrigade Menen, in het Zuivelmuseum in Blankenberge en voor de heemkring van Zele.

Het algemeen thema voor 2012 was “Helden”. In een tijdelijke tentoonstelling brachten we hulde aan enkele categorieën van gedenkwaardige collega’s. Onder meer zij die omkwamen tijdens de uitvoering van hun dienst of omwille van hun rol in het leger of het verzet tijdens de wereldoorlogen. Ook de eerste vrouwelijke ambtenaren die doordrongen en zich staande hielden in het mannenbastion Douane en Accijnzen werden toegelicht. Tevens zetten we de schijnwerpers op enkele pioniers van het D&A-museum die baanbrekend werk hebben verricht sinds het opstarten van onze Erfgoedvereniging.  

Bovendien bood de Erfgoeddag een uitstekende gelegenheid om de rol van de AADA in het behartigen van de overheidsfinanciën en het beschermen van de samenleving in de kijker te zetten. Rond het Financiecentrum Noordster pakten we uit met de uitrusting die onze administratie in staat stelt om de diverse opdrachten uit te voeren (voertuigenpark, drughonden, scanners,…) en er werden enkele goed georkestreerde demonstraties gehouden. Deze formule bleek zeker een schot in de roos te zijn.

Vlak na de (her)opening van het compleet vernieuwde D&A-museum in het Financiecentrum Noordster was er onze deelname aan de Erfgoeddag 2011, met “Armoe Troef” als thema. Enkele gelegenheidsacteurs brachten originele, vrij schrijnende brieven die gekoppeld waren aan officiële genadeverzoeken vanwege fraudeurs (smokkelaars, sluikstokers,…) die midden 20ste eeuw tegen de lamp waren gevlogen en die vaak tegen een fikse boete en een gevangenisstraf aankeken. Er kon gelukkig af en toe ook wel ‘ns gelachen worden. Omwille van deze originele invalshoek kreeg onze activiteit trouwens een speciale vermelding en extra media-aandacht vanwege de organisatoren.

De Erfgoeddag 2009 hebben we overgeslagen, maar onze deelname in 2010 was meteen een voltreffer. Met “Fake” als uitgelezen thema werden onder leiding van Kim De Coninck en Anne Van Puymbroeck workshops en presentaties opgezet rond de problematiek van de namaak, met deelnemers vanuit de Opsporing Antwerpen en de bedrijfswereld. Het draaide uit op een zeer geslaagde Erfgoeddag met een talrijk opgekomen publiek. Er werden 543 bezoekers geteld en er werden naast de open deur in het museum thematische stands opgesteld in de inkomhal en de grote refter van het D.A.-centrum. Het zou overigens onze laatste deelname zijn in het gebouw aan het Kattendijkdok.

Ook buiten de museummuren leverden we die dag bijdragen vanuit het D&A-museum. Museumgids Mon Schroeven verzorgde zo aan de hand van enkele objecten lezingen in Weert (Bornem). Een andere activiteit die officieel van start ging op de Erfgoeddag was de thematentoonstelling “Vervalsing onder de loep”, in het museum van de Geïntegreerde Politie te Brussel. Op vraag van de Historische Dienst van de Politie leverden wij daarvoor 15 objecten in verband met de strijd tegen de namaakindustrie.

Voor de Erfgoeddag 2008 werd onderzocht hoe men in het verleden tegen de toekomst aankeek. De slogan was “Wordt verwacht”. Wij integreerden een tentoonstelling naar aanleiding van “40 Jaar Douane Unie”. In enkele panelen schetsten we de toekomstvisie vanuit het Verdrag van Rome (1957) en de Douane Unie (1968) en de ontwikkelingen die de douane sindsdien in een Europese context heeft doorgemaakt. Er werd tevens gewerkt met het contrast in uitrusting tussen vroeger en nu. Er werd onder andere een team met een scanvan (D.A-Zaventem) ter beschikking gesteld. Tevens werden foto’s uit heden en verleden geprojecteerd.

Naar aanleiding van de Erfgoeddag 2007, met als algemeen thema “Niet te Schatten”, werd de activiteit “Schatten voor de Schatkist” opgestart. Hierbij aandacht voor beproefde meettoestellen en -technieken bij Douane en Accijnzen. In tegenstelling tot vorige edities werd er geen tijdelijke tentoonstelling uitgewerkt. Er werden wel demonstraties gegeven door Walter Michielsen en Raymond Schroeven, in verband met het opmeten van houten vaten en het bepalen van de alcoholvolumeprocenten en de echtheid van diamant. Het originele concept en de promotie misten hun doel niet, want we konden die dag 225 bezoekers verwelkomen.

Voor de Erfgoeddag 2006, met als algemeen thema “In Kleur”, werd de tentoonstelling “Van Kaki tot Blauw, van Zilver tot Goud” opgezet over de uniformen en de kentekens van douaniers vroeger en nu. De panelen werden uitgewerkt in samenwerking met Christine Van Gansbeke van het Algemeen Secretariaat (FOD Financiën). Verder konden we rekenen op een paar stukken in bruikleen vanwege het Belasting & Douanemuseum in Nederland. Gekoppeld aan deze activiteit stuurden we alle actieve ambtenaren van Douane en Accijnzen een oproep voor deelname aan een teken- en fotowedstrijd. Nog tot zes weken na de Erfgoeddag konden de tentoonstelling en de resultaten van de wedstrijd bezocht worden in de hal van het D.A.-Centrum in Antwerpen.

Naar aanleiding van de Erfgoeddag 2005 werd de tentoonstelling “Grenze(n)loos Gevaarlijk?!” uitgewerkt. Het was eigenlijk een tweeluik, waarbij enerzijds de schijnwerpers werden gezet op het al dan niet verdwenen of bedreigde erfgoed van Douane en Accijnzen (gebouwen, archieven, objecten,…), anderzijds wezen we op de gevaren van fraude- en smokkelpraktijken en de risico’s van ons beroep. 

Die editie was overigens een mooi voorbeeld hoe de erfgoeddagen in het D&A-museum regelmatig een vervolg kregen op verplaatsing. “Grenze(n)loos Gevaarlijk?!” liep zo in 2005 niet alleen enkele weken in Antwerpen, maar ook in het Rijksadministratief Centrum te Hasselt en het Cultureel Centrum “De Benne” in Blankenberge. Op vraag van de collega’s in het Entrepot te Leuven werd deze tentoonstelling tevens geïntegreerd in hun aanbod voor de Open Monumentendag in 2006.

In 2004 werd het weekend gebundeld in een Erfgoeddag, een formule die sindsdien nagenoeg ongewijzigd is gebleven. Het thema dat jaar was “'t Zit in de familie”. Wij gaven daar met “Heb je sporen van D&A in je DNA?” een eigen invulling aan, met een focus op de personeelsdossiers die wij in ons beheer hebben en op enkele families met verschillende generaties van ambtenaren van Douane en Accijnzen. We kregen nogal wat respons. Die dag alleen al, ontvingen we ruim 20 vragen in verband met dienststaten van voorouders bij onze administratie.

Het Erfgoedweekend 2003 werd een schot in de roos. Met een thema als “Op Reis” dat werkelijk op het lijf is geschreven van onze collectie, de nodige media-aandacht en een uitstekende samenwerking met de Erfgoedcel en de Toeristische Dienst van Antwerpen, die speciaal het “Eilandje” in de kijker wilden zetten, groeide dit weekend uit tot hét gebeuren van 2003 voor het D.A.-museum en het is nog altijd zowat het drukste evenement binnen de museummuren in de ruim drie decennia van ons bestaan.

We kregen tijdens dat weekend liefst 624 bezoekers over de vloer. De voorafgaande reportage voor “Vlaanderen Vakantieland” door het team met Manuele Van Werde was niet alleen een leuke ervaring, maar gaf ons tevens een stevig duwtje in de rug.

Het D&A-museum – toen nog het Nationaal Museum en Archief van Douane en Accijnzen vzw aan het Kattendijkdok - was erbij van op de eerste editie in 2001. Dat was indertijd een samenvoeging van de reeds bestaande Museum- en Archievendag, met als thema “Ontdek mijn verleden”.

In 2002 werd dit dan het eerste Erfgoedweekend. In samenwerking met het Belasting & Douanemuseum van Rotterdam, werd een grensoverschrijdende expositie georganiseerd. Onder de noemer “Een Pungel vol Proza” stelden wij een 60-tal werken van amateurkunstenaars uit het Belgisch-Nederlandse grensgebied tentoon. Zij interpreteerden smokkelverhalen uit een bundel met dezelfde titel, die was samengesteld door BENEGO.

Onze medewerkers brachten trouwens ook zelf enkele van die histories en gedichten. We konden dat weekend al een 230 bezoekers verwelkomen. Vervolgens liep de tentoonstelling tot 3 mei in Antwerpen en van 17 tot 31 mei in OPF “Dennenburg” te Kapellen.